به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «تنکابن ۲۴» امام (علیه‌السلام) در این سخن پُرمعنا به سه نکته‌ی اساسی و کلیدی اشاره می‌فرماید. نخست می‌فرماید «ترس (نابجا) با ناامیدی مقرون است»؛ (قُرِنَتِ الْهَيْبَةُ بِالْخَيْبَةِ).

بی‌تردید، ترس از عوامل و اشیای خطرناک، حالتی فطری و الهی است که خداوند برای حفظ جان انسان در او قرار داده است. هنگام روبه‌رو شدن با حادثه‌ای خطرناک یا موجودی مهاجم، انسان در صورت ناتوانی در مقابله، با ترس منطقی از آن دوری می‌جوید؛ این نوع ترس، نعمت و ابزار بقاست.

اما ترس نابجا که از ضعف نفس، توهم، یا ناتوانی در برابر سختی‌ها ناشی می‌شود، ترسی مذموم است و انسان را از دستیابی به اهداف بلند بازمی‌دارد. این ترس همواره با شکست و ناکامی همراه است. از همین‌رو، تنها شجاعان‌اند که به پیروزی‌ها و موفقیت‌های بزرگ دست می‌یابند.

شاعر نیز در این زمینه سروده است «مَنْ راقَبَ النّاسَ ماتَ هَمًّا *** وَ فازَ بِاللَّذَّةِ الْجَسُورُ» «کسی که مدام نگران قضاوت دیگران است، از غصه خواهد مرد؛ ولی افراد شجاع به لذت‌ها و کامیابی‌ها دست می‌یابند».

در اینجا، «هِیبه» به معنای ترس نابجا و «خَیبَه» به معنای محرومیت و شکست آمده، و این دو با یکدیگر هم‌نشین‌اند. امام (علیه‌السلام) با این جمله، پیروان خود را به شجاعت در امور مختلف دعوت می‌کند.

در جمله‌ دوم می‌فرماید «کم‌رویی با محرومیت همراه است» (وَ الْحَيَاءُ بِالْحِرْمَانِ).

«حیا» نیز همچون «هیبه»، دو گونه دارد؛ حیای ممدوح: بازدارندگی از گناه، زشتی، و کارهای خلاف شرع و عقل. حیای مذموم: کم‌رویی نابه‌جا که انسان را از فراگیری دانش، پرسش درباره‌ی مجهولات، و احقاق حق بازمی‌دارد.

مراد امام (علیه‌السلام) در این سخن، نوع دوم حیاست که نتیجه‌ی آن محرومیت از دانایی، توانایی، و حق‌طلبی است.

پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند «الْحَيَاءُ حَيَاءَانِ: حَيَاءُ عَقْلٍ وَحَيَاءُ حُمْقٍ…» «شرم و حیا دو گونه است: حیای عاقلانه که نتیجه‌ی علم است، و حیای احمقانه که از جهل برمی‌خیزد».

امام صادق (علیه‌السلام) نیز فرمودند «الْحَيَاءُ عَلَى وَجْهَيْنِ: فَمِنْهُ ضَعْفٌ وَ مِنْهُ قُوَّةٌ…» «حیا دو نوع است: برخی نشانه‌ی ضعف، و برخی دیگر نشانه‌ی قدرت، اسلام، و ایمان است».

و نیز فرمودند «مَنْ رَقَّ وَجْهُهُ رَقَّ عِلْمُهُ» «هرکس بیش‌ از اندازه کم‌رو باشد، دانشش اندک می‌گردد».

در این‌جا حیا به معنای بازدارندگی نابه‌جا از کارهایی است که قبیح نیست، بلکه شایسته و لازم‌اند، ولی فرد به سبب کم‌رویی، از انجام آن‌ها خودداری می‌کند.

در جمله‌ سوم، امام (علیه‌السلام) به اهمّیت بهره‌برداری از فرصت‌ها اشاره کرده، می‌فرماید «فرصت‌ها همچون ابر در گذرند، پس فرصت‌های نیک را غنیمت بشمارید» (وَ الْفُرْصَةُ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ، فَانْتَهِزُوا فُرَصَ الْخَيْرِ).

فرصت‌ها، ترکیبی از عوامل گوناگون‌اند که ممکن است به‌سادگی از بین بروند: جوانی، سلامت، هوش، استاد خوب، فضای مناسب، امنیت، و انگیزه و چون این عوامل ناپایدارند، فرصت‌ها نیز زودگذر و غیرقابل بازگشت خواهند بود.

امام (علیه‌السلام) در حدیثی دیگر می‌فرماید «الْفُرْصَةُ سَرِيعَةُ الْفَوْتِ بَطِيئَةُ الْعَوْدِ» «فرصت به‌سرعت از دست می‌رود و بازگشت آن دشوار است».

در نامه‌ ۳۱ نهج‌البلاغه نیز به فرزندشان امام حسن (علیه‌السلام) سفارش می‌کنند «بَادِرِ الْفُرْصَةَ قَبْلَ أَنْ تَکُونَ غُصَّةً» «پیش از آن‌که فرصت‌ها به اندوه تبدیل شوند، از آن‌ها بهره بگیر».

تمام نعمت‌های دنیوی چون جوانی، سلامت، زمان، امنیت، آمادگی روح و اندیشه، فرصت‌هایی زودگذرند؛ اگر آن‌ها را غنیمت نشماریم، حسرتی دیرپا نصیبمان خواهد شد.

چنان که شاعر گفته است:

ای دل به کوی عشق گذاری نمی‌کنی

اسباب جمع داری و کاری نمی‌کنی

چوگان حکم در کف و گویی نمی‌زنی

باز ظفر به دست و شکاری نمی‌کنی

ترسم کزین چمن نبری آستینِ گل

کز گلشنش تحمّل خاری نمی‌کنی

این سخن امام (علیه‌السلام) تلنگری است برای هر انسان خردمند که با ترک ترس‌های بی‌جا، کنار نهادن کم‌رویی نابه‌جا، و بهره‌گیری از فرصت‌های نیک، راه تعالی را هموار سازد.

وَ قَالَ عَلَيهِ السِّلَامُ

قُرِنَتِ الْهَيْبَةُ بِالْخَيْبَةِ وَ الْحَيَاءُ، بِالْحِرْمَانِ، وَ الْفُرْصَةُ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ، فَانْتَهِزُوا فُرَصَ الْخَيْرِ.

امام (عليه السلام) فرمود:

ترس (نابجا) با نااميدى مقرون است و کم رويى با محروميت همراه. فرصت ها همچون ابر در گذرند؛ از اين رو، فرصت هاى نيک را غنيمت بشماريد (و پيش از آن که از دست برود، از آن استفاده کنيد).

انتهای خبر/